1. Giriş
Teknolojinin gelişmesi ile birlikte klasik paranın yanında çeşitli paralar da ortaya çıkmıştır. Bu anlamda dijital para, elektronik para ve sanal para kavramları ortaya atılmıştır. Blokzinciri teknolojisinin gelişmesi ile de bu teknolojik altyapıyı kullanan para birimi olan kripto paralar ortaya çıkmıştır. Kripto paraların dolaşıma girmesi ile bu paraların hukuki niteliği tartışılmış ve regüle edilmeye çalışılmıştır. Ancak bu tartışmalar sürerken kripto para piyasası da hızla gelişmiş ve bu paraların hukuki anlamda haczedilip haczedilemeyeceği hususu tartışılmaya başlanmıştır. Bu yazımızda kripto paraların haczedilip haczedilmeyeceği tartışılacaktır.
2. Kripto Para
2.1. Blokzinciri ve Kripto Para
Blokzinciri (Blockchain) genel olarak, bir ağda yapılan her işlemin o ağdaki tüm katılımcılar tarafından erişilebildiği, kaydedildiği ve paylaşıldığı merkezi olmayan veritabanıdır. Blokzinciri teknolojisinin aracı gerektirmemesi ve üçüncü kişilere olan ihtiyacın ortadan kaldırması sonucu katılımcılar verilere kolaylıkla erişebilir ve yapılan işlemleri görebilirler. Dolayısıyla blokzinciri üzerinde veriler değiştirilemez ve silinemez. Nitekim katılımcılar hem kendi işlemlerini hem de blokzincirindeki tüm işlemleri görebildikleri için bu şeffaf yapıda veri kaybı meydana gelmez. Aynı zamanda blokzinciri merkezi bir yapıda olmadığı için iptal edilemez veya kapatılamaz. Blokzinciri teknolojisinin işlem maliyetini düşürmesi, güvenliği artırması, süreci hızlandırması gibi sebepler katılımcılara ciddi kolaylıklar sağlayarak büyük bir potansiyeli olduğunu da göstermektedir.
Kripto Para ise yukarıda değinilen blokzinciri teknolojisi ile oluşturulmuş paradır. İnternet aracılığı ile kullanılan, fiziksel varlığı bulunmayan, hiçbir merkezi otoriteye veya aracıya bağlı olmayan para birimidir. Kripto paraların maden değerinden veya devlet otoritesinden kaynaklanan bir değeri bulunmamaktadır. Tamamen kullanıcıların bir değişim aracı yahut emtia olarak görmeleri ile değer kazanmaktadır.
Kripto para ilk defa 2009 yılında Bitcoin ile ortaya çıkmış olup ilgi çekmesiyle farklı kripto para projeleri de yapılmaya başlanmıştır. Yukarıda kripto paranın tanımı yapılmışsa da devletler arasında dahi görüş birliği bulunmayıp kripto para ile ilgili herhangi bir hukuki tanım veya tasnifte bulunmamışlardır.
Türkiye’de ise kripto paraya ilginin artması ile birlikte Merkez Bankası tarafından Resmi Gazete ’de yayımlanan Ödemelerde Kripto Varlıkların Kullanılmamasına Dair Yönetmelik’in 3. Maddesinde Kripto Varlık; “dağıtık defter teknolojisi veya benzer bir teknoloji kullanılarak sanal olarak oluşturulup dijital ağlar üzerinden dağıtımı yapılan, ancak itibari para, kaydi para, elektronik para, ödeme aracı, menkul kıymet veya diğer sermaye piyasası aracı olarak nitelendirilmeyen gayri maddi varlıkları ifade eder.” şeklinde tanımlanmıştır. Yönetmelikte kripto paraların tanımı yapılarak kripto paraların ödeme aracı olarak kullanılamayacağı belirtilmiştir. Burada dikkat edilmesi gereken husus kripto paralar yasaklanmamıştır, sadece ödemelerde ve elektronik para ihracatında kullanılamayacağı belirtilmiştir. Yani kripto para yatırımcıları kripto para borsalarında işlemlerini gerçekleştirmeye devam edebileceklerdir.
2.2. Kripto Paraların Diğer Paralardan Farkı
Kripto paralar çoğu defa diğer paralar ile karıştırılmakta ise de kripto paralar diğer paralardan farklıdır.
Konvansiyonel para (Klasik para), devletler tarafından genellikle madeni ya da kâğıt olarak basılan takas veya değer saklama aracı olarak kullanılan paradır.
Dijital para ise devletler tarafından dijital olarak basılan ve hizmete sunulup dolaşıma çıkarılan paradır. Her ne kadar kripto paralarda olduğu gibi blok zincir altyapısı kullanılsa da dijital paralar, bir otorite tarafından basılmış paralardır. Dolayısıyla bireyler tarafından üretilmesi veya ihracı yapılamaz.
Elektronik para, kredi kartı gibi dijital ödeme sistemlerinde kullanılan, bankalarda da bulunan likit olarak karşılığı olan paralardır. Normal klasik paranın bilişim sistemlerindeki karşılığı da denilebilir. Elektronik para, ayrıca banka mevduatı gibi bir özel bankadaki veya diğer finansal kuruluştaki istihkaktır. Elektronik para banka kartları, kredi kartları, internet bankacılığı, mobil bankacılık gibi yollarla gittikçe daha yüksek oranda banknot ve metal paranın yerini almaktadır.
Sanal para ise aslında gerçek anlamda ekonomik değeri olmayan ve ödeme aracı olarak da kullanılmayan paradır. Uygulama, oyun vb. yerlerde kullanılan paralardır.
3. Alacak Haczi
İcra İflas Kanunu m. 89’da alacaklar ve üçüncü şahıs elinde haczedilen mallar hakkında düzenleme yapılmıştır. Buna göre borçlunun üçüncü şahıs yedindeki alacaklar ve mallar bu maddeye göre haczedilebilecektir. İİK m. 89/1’de “Hamiline ait olmayan veya cirosu kabil bir senetle müstenit bulunmayan alacak veya sair bir talep hakkı veya borçlunun üçüncü şahıs elindeki taşınır bir malı haczedilirse icra memuru; borçlu olan hakiki veya hükmi şahsa bundan böyle borcunu ancak icra dairesine ödeyebileceğini ve takip borçlusuna yapılan ödemenin muteber olmadığını veya malı elinde bulunduran üçüncü şahsa bundan böyle taşınır malı ancak icra dairesine teslim edebileceğini, malı takip borçlusuna vermemesini, aksi takdirde malın bedelini icra dairesine ödemek zorunda kalacağını bildirir (Haciz ihbarnamesi).Bu haciz ihbarnamesinde, ayrıca 2, 3 ve 4 üncü fıkra hükümleri de üçüncü şahsa bildirilir.” denilmiştir. Buna göre borçlunun üçüncü kişilerdeki hamiline ait olmayan veya cirosu kabil bir senede dayanmayan alacak ve mallar için icra memuru tarafından haciz ihbarnamesi gönderilmek suretiyle bu alacak ve mallar üzerinde haciz uygulanabilecektir.
İcra memuru tarafından haciz ihbarnamesi gönderilen kişi haciz ihbarnamesine yedi gün içerisinde cevap vermek zorundadır. Haciz ihbarnamesi gönderilen üçüncü şahıs eğer borçlunun kendisinde alacağı ya da malı bulunmuyor ise itiraz edebilmektedir. Ancak borçlunun alacağı ve mallarını yedinde bulunduran üçüncü şahıs haciz ihbarnamesine cevap vermek ve elinde bulundurduğu alacağı veya malı icra dairesine teslim etmek zorundadır. Üçüncü kişinin haciz ihbarnamesine cevap vermemesi durumunda ikinci haciz ihbarnamesi gönderilecek ve bu haciz ihbarnamesine de cevap verilmemesi durumunda üçüncü şahıs dosyaya borçlu olarak eklenebilecektir.
4. Kripto Para Haczi
Kripto paraların haczine ilişkin olarak pek çok tartışma ortaya atılmıştır. Bu tartışmaların temelinde kripto paraların diğer paralar gibi alım satım aracı olup olmadığıdır. Kripto paralarla ilgili bu tartışmalar sürerken İstanbul 14. İcra Müdürlüğüne ait bir dosyada alacaklı vekili tarafından borçlunun kripto para borsalarındaki hesabına haciz konulmasını talep etmiştir. İcra müdürlüğü tarafından yapılan değerlendirme sonucunda kripto para borsalarına haciz ihbarnamesi gönderilmiş ve borçlunun bu borsalardaki hesaplarına haciz konulmuştur. Kripto para hesaplarına haciz konulan borçlu tarafında bu haciz işlemi memur muamelesini şikâyet yoluyla icra hukuk mahkemesine şikâyette bulunulmuştur. İstanbul İcra Hukuk Mahkemesi tarafından yapılan değerlendirme sonucunda borçlunun şikayetinin reddine karar verilmiştir. Mahkeme ilgili kararında “Her ne kadar davacı, kripto paraların haczedilmeyeceğini iddia ederek şikayetçi olmuş ise de bu tür paraların da emtia ve menkul kıymetler kapsamında değerlendirilmesi gerektiği, bir çeşit dijital döviz veya sanal para olarak kabul edildiği, dolayısıyla haczedilebileceği anlaşıldığından şikâyetin reddine dair karar verilmiştir.” denilmiştir. Mahkeme gerekçeli kararında kripto paraların bir çeşit dijital döviz veya sanal para olarak kabul edildiği sonucuna ulaşarak kripto paraların haczinin mümkün olduğuna karar vermiştir.
Kripto paraların haczedilebileceğine ilişkin mahkeme kararı sonuç olarak doğru olsa bile mahkemenin kripto para için kullandığı tanımlama yerinde değildir. Zira yukarıda da açıklamış olduğumuz üzere kripto para bir sanal para, elektronik para ya da dijital para değildir. Bir klasik para türü olan döviz hiç değildir. Kripto para kendine özgü teknolojik altyapısı olan ve kendine özgü ödeme sistemleri ile akış sistemine sahip paradır. Bu anlamda da maddi değer de ifade eden bir şeydir. Kanaatimizce bu noktada mahkeme gerekçesi doğru olmamakla birlikte kripto paranın maddi bir değeri ifade ettiğinden hareketle bu paraların haczedilebilecektir.
5. Sonuç
Teknolojinin gelişmesi beraberinde yenilikleri getirmiş olup bu yeniliklerden biri de blokzinciri (blockchain) teknolojisidir. Bu teknoloji beraberinde birçok değişikliği getirmiş olup hayatımıza kripto para kavramını da kazandırmıştır. Kripto paralar blokzinciri teknolojisini kullanmakta olup bu kripto paraların kendine özgü bir yapısı da bulunmaktadır. Bu açıdan kripto paralar klasik paralardan ayrıldığı gibi, bir elektronik para, bir sanal para ya da dijital para değildir. Kripto paralar kendine özgü yapıları itibariyle hukuk dünyasında da çokça tartışılmıştır. Bu tartışmalardan biri de kripto paraların haczedilip haczedilmeyeceğine ilişkin tartışmadır. Kanaatimizce kripto paralar maddi bir değeri ifade ettiği için İİK m. 89 kapsamında haczedilebilecektir.
Av. Mehmet Ali BAYLER
Stj. Av. Tugay KALELİOĞLU
Kaynaklar:
- 2004 sayılı İcra İflas Kanunu
- Ödemelerde Kripto Varlıkların Kullanılmamasına Dair Yönetmelik
- İstanbul İcra Hukuk Mahkemesi Kararı