Türk Ticaret Kanunu’nda Çek
Türk Ticaret Kanunda üç adet kıymetli evrak sayılmıştır. Yazımızın konusunu oluşturacak olan çek de Türk Ticaret kanununda sayılan üç adet kıymetli evraktan bir tanesidir. TTK’de 780. ve 823. maddeleri arasında düzenlenmiştir. Bahsi geçen kanun maddelerini inceleyerek çek için bir çerçeve oluşturacağız. Son kısımda da çekin infazındaki güncel durumu değerlendireceğiz.
Çekin şekil şartları kanunun 780. maddesinde sayılmıştır. Bu maddeye göre çek; kayıtsız şartsız belirli bir bedelin ödenmesi için havaleyi, ödeyecek kişinin(muhatabın) ticaret unvanını, ödeme yerinin, düzenleme tarih ve yerini, düzenleyenin imzasını ve senet metninde çek kelimesini içerir. Aşağıda sayılı haller dışında gösterilen unsurlardan birini içermeyen senet çek sayılmaz. Çekte herhangi bir açıklık yoksa bankanın ticaret unvanını gösterilen yer ödeme yeri sayılır. Muhatabın ticaret unvanının yanında birden fazla yer gösterildiği takdirde, çek, ilk gösterilen yerde ödenir. Böyle bir açıklık yoksa ve başka bir kayıt da yoksa çek muhatabın merkezinin bulunduğu yerde ödenir. Düzenleme yeri gösterilmemiş olan çek, düzenleyenin adı yanında yazılı olan yerde düzenlenmiş sayılır. (TTK 781/2,3.)
Çek keşideci(düzenleyen), lehtar ve muhataptan oluşan üç taraflı bir kambiyo senedidir. Çeki diğer kambiyo senetlerinden ayıran özelliklerden bir tanesi Türkiye’de ödenecek çeklerde muhatabın yalnızca banka olabilmesidir. Zira muhatabın banka harici herhangi bir kişi olması durumunda çek yalnızca bir havale hükmündedir. (TKK 782) Ayrıca çek hakkında kabul işlemi yapılamaz ve çek üzerinde yazılmış kabul kaydı, yazılmamış sayılır. Çekin lehine düzenlendiği kişiye lehtar denir. Kimin lehine düzenlendiği gösterilmemiş çek, hamiline yazılı çek hükmündedir. (TTK 785/3) Çeklerde devir usulü bahsi geçen maddelerde düzenlenmiştir. Diğer kambiyo senetlerinde olduğu gibi cironun yani senedin devrinin geçerli olabilmesi için kayıtsız ve şartsız olması gerekir. Ciro, şartlara tabi tutulmuşsa bunlar yazılmamış sayılır. Şayet kısmi ciro yapılmış ise bu kısmi ciro batıldır. Batıl olan diğer bir ciro muhatabın yaptığı cirodur. Ayrıca muhatap lehine yapılan cirolar yalnızca makbuz hükmündedir.
Çekin İbraz Süresi
Çekte ödemenin gerçekleşebilmesi için hamilin çeki muhataba ibraz etmesi gerekir. İbraz bankaya yahut takas odasına yapılır. Çekin ibraz süreleri Türk Ticaret Kanunun 796. maddesinde sayılmıştır. Bu maddeye göre eğer çek düzenlendiği yerde ödenecekse ibraz süresi on gün, düzenlendiği yerden başka bir yerde ödenecekse ibraz süresi bir aydır. Şayet çek düzenlendiği ülke dışında ödenecekse; düzenleme yeri ile ödeme yeri aynı kıtada ise bir ay, ayrı kıtalarda ise üç aç içinde muhataba ibraz edilmelidir.
Çek süresinde ibraz edilmediğinde ortaya bazı sonuçları çıkar. İbrazın zamanında yapılmamasının sonuçları şu şekilde sıralanabilir;
-Süresinde ibraz edilmeyen çek kambiyo senedi olma vasfını yitirir. Bilindiği üzere Ticaret Kanununda kambiyo senetlerine özgü takip yolu düzenlenmiştir. Süresinde ibraz edilmemiş çekin artık kambiyo senedi olarak talep edilmesi mümkün değildir. Bu halde çek düzenleyene karşı sebepsiz zenginleşme veya somut olayın özelliklerine göre başka hükümlere göre talep edilerek tahsil edilebilir.
-Alacaklı kendisinden önceki alacaklılara ve düzenleyene karşı kambiyo hukukundan doğan çek bedelini ve diğer masrafları talep edemez.
-İbraz süresi geçmiş çekte düzenleyen cayabilir.
Kanun koyucu bir çekin süresinde ibraz edilememesine böyle sonuçlar bağlamış. Bir de süresinde ibraz edilen ve karşılığı bulunmayan çekler için düzenleme yapmıştır. Bu düzenleme Ticaret Kanunuyla sınırlı olmayıp ayrıca Türk Ceza Kanunu’nda da karşılıksız çek için düzenlemeler ve yaptırımlar mevcuttur.
Karşılıksız Çek Suçu ve Suçun İnfazı
Çek düzenleyen kişinin en temel yükümlülüğü, çekte belirttiği ibraz süreleri içinde gene çekte belirttiği miktarda para bulundurmaktır. Alacaklı tarafından süresinde bankaya ibraz edilmiş bir çek için düzenleyenin hesabında çek üzerinde yazılı meblağın bulunmaması durumunda alacaklı çekin karşılıksız olması durumuyla karşılaşacaktır. Karşılıksız çek düzenleme suçu 5941 sayılı Çek Kanunu’nun 5. maddesinde düzenlenmiştir. Bir çekin karşılıksız olması halinde banka tarafından çekin üzerine karşılıksızdır ibaresi yazılmalıdır. Çek Kanunu 3. maddesine göre bir çekin karşılıksız olması durumunda banka tarafından 2022 yılı ocak ayı itibari ile her çek yaprağı için hamile 3.600,00 TL ödeme yapılacaktır.
Çekin karşılıksız olduğunu öğrenen hak sahibinin, öğrenme tarihi itibari ile 3 aylık süre zarfında şikâyette bulunması gerekir. Şayet çekin karşılıksız olduğunu hak sahibi öğrenmezse; 3 aylık süre 1 yıla dönüşmektedir. Belirtilen kanuni sürelerde çek sahibinin çeki düzenleyene karşı şikâyette bulunması gerekir. Bu şikâyete binaen düzenleyen adına dava açılacak, karşılıksız kalan çek bedelinin yanı sıra bir de adli para cezası ödemek zorunda kalacaktır. Borçlu adli para cezasını süresinde ödemezse hapis cezası ile karşı karşıya kalacaktır.
Bahsi geçen şikâyetlerden sonra borçlunun borcunu faiziyle birlikte ödemesi halinde çeke ilişkin yaptırımlardan kurtulması mümkündür. Ödeme durumunda şikâyet soruşturma aşamasında ise savcılık tarafından kovuşturmaya yer olmadığı kararı verilir, kovuşturma aşamasında ise davanın düşmesine karar verilir, karar kesinleşmiş ise mahkemece hükmün bütün sonuçları ile ortadan kaldırılmasına karar verilir.
Günümüzde ekonomik çalkantılar piyasanın hareketli durumu sebebi ile karşılıksız çek ile oldukça fazla karşılaşmaktayız. Dünya ekonomik dengesini alt üst eden covid 19 salgını nedeniyle tahsilatlar sekteye uğramış ve icra işleyişi oldukça aksamıştır. Ekonomik sirkülasyonun dengesi bozulunca hükümet duruma el atmak zorunda kalmıştır. Salgın başlangıcında icra yasağı ile önlem alan devlet akabinde farklı alternatiflere başvurmuştur. 26.03.2020 tarihli resmî gazetede yayınlanan 7226 sayılı kanun ile “Çek Kanununa” geçici 5. madde eklenmiş ve 30.04.2021 tarihine kadar karşılıksız çek düzenleme suçunu işlemiş ve bu sebeple mahkûm olmuş kişilerin cezalarının infazının durdurulacağı düzenlenmişti. Getirilen kanuni düzenleme ile ilk etapta 30.04.2021 tarihine kadar ilgili kanun maddesindeki düzenlemeye göre infazlar ertelenecektir. Daha sonra karşılıksız çekten doğan borcun ödenmesine ilişkin esaslar tekrar düzenlenmiştir.
GEÇİCİ MADDE 5- (Ek:25/3/2020-7226/49 md.)
(1) (Değişik:18/7/2021-7333/17 md.) 5 inci maddede tanımlanan ve 30/4/2021 tarihine kadar işlenen suçtan dolayı mahkûm olanların cezalarının infazı durdurulur. Hükümlü 30/6/2022 tarihine kadar çek bedelinin bu fıkrada değişiklik yapan Kanunun yayımı tarihi itibarıyla ödenmeyen kısmının onda birini alacaklıya ödemek zorundadır. Kalan kısmını 30/6/2022 tarihinden itibaren ikişer ay arayla on beş eşit taksitle ödemesi durumunda mahkemece, ceza mahkûmiyetinin bütün sonuçlarıyla ortadan kaldırılmasına karar verilir. 30/6/2022 tarihine kadar çek bedelinin ödenmeyen kısmının onda birinin ödenmemesi halinde alacaklının şikâyeti üzerine mahkemece hükmün infazının devamına karar verilir. Hükümlü taksitlerden birini süresi içinde ilk defa ödemediği takdirde ödemediği bu taksit, sürenin sonuna bir taksit olarak eklenir. Kalan taksitlerden birini daha ödemediği takdirde alacaklının şikâyeti üzerine mahkemece hükmün infazının devamına karar verilir. Bu fıkra hükümleri, 30/4/2021 tarihine kadar işlenmiş ve yargılaması devam eden suçlar bakımından, çek bedelinin ödenmeyen kısmının onda birinin 30/6/2022 tarihine kadar ve bu fıkrada belirtilen taksitlerin süreleri içinde alacaklıya ödenmesi koşuluyla, infaz aşamasında uygulanabilir.
(2) Hükmün infazının durdurulması hâlinde ceza zamanaşımı işlemez.
(3) Bu madde uyarınca infazı durdurulan kişi hakkında mahkemece Ceza Muhakemesi Kanununun 109 uncu maddesinin üçüncü fıkrasının (a) bendinde yer alan adlî kontrol tedbirine karar verilebilir.
(4) Bu madde uyarınca verilecek kararlarda, hükmü veren icra ceza mahkemesi yetkilidir. Mahkemece bu madde uyarınca verilecek tüm kararlar alacaklıya tebliğ edilir.
(5) Bu madde uyarınca verilecek kararlara karşı itiraz kanun yoluna gidilebilir. İtirazın incelenmesinde İcra ve İflas Kanununun 353’üncü maddesinin birinci fıkrasında belirlenen itiraz usulü uygulanır.
(6) Bu madde hükümleri her bir suç için ancak bir kez uygulanabilir.
Değişiklik doğrultusunda çek bedelinin kanun maddesinin yayım tarihi itibari ile ödenmeyen kısmının onda birinin hükümlü tarafından ödenmesi gerektiğini açıkça düzenlemiştir. Çek bedelinin kalan kısmının 30.06.2022 tarihinden itibaren ikişer ay arayla on beş eşit taksitle ödenmesi durumunda mahkemece, ceza mahkûmiyetinin bütün sonuçlarıyla ortadan kaldırılmasına karar verilecektir. 30.06.2022 tarihine kadar çek bedelinin ödenmeyen kısmının onda birinin ödenmemesi halinde, alacaklının şikâyeti üzerine mahkemece hükmün infazının devamına karar verilecektir.
Sonuç
Yukarıda detaylıca açıklanan kanun değişikliğine göre 30.04.2021 tarihine kadar işlenmiş olan karşılıksız çek düzenleme suçundan dolayı kesinleşmiş mahkûmiyet hükmü olanlar ya da hala yargılama işlemleri sürenler için, karşılıksız çek bedelinin onda birinin 30.06.2022 tarihine kadar ödenmesi gerektiğini, kalan kısmın ise ikişer ay arayla on beş taksitte ödenmesi koşulunu sağlaması halinde, bahsi geçen suçtan dolayı hükümlü olan yahut yargılaması devam eden ve yargılama sonucunda hükümlü olacak olanlar için ceza mahkûmiyetinin bütün sonuçları ile ortadan kaldırılması imkânı sağlanmıştır. Lakin ödeme koşulları kanun maddesinde öngörülen sürelerde yerine getir halinde durdurulmuş olan hükümlerin infazı alacaklının şikâyeti üzerine devam eder.
Stj. Av. Sultan Aslı EK