Yurt dışı piyasalara mal ve hizmet ihracatında ihracat bedellerinin yurda getirilmesi ve getirilen bedellerin belgelendirilmesi zorunluluğu öteden beri süregelmektedir.
Yakın zamanda yapılan değişiklikler öncesi uygulamada, 50.000 USD’yi aşan (yeni düzenleme ile 5.000 USD’yi aşan) tutardaki ihracat bedellerinin DAB (Döviz Alım Belgesi) ile belgelendirilmesi zorunludur. Diğer bir ifade ile ihraç edilen malların bedelleri, iç ticaretten farklı olarak yurtdışından gelen dövizlerle ödenmelidir. İhracatçı yurt dışından gelen dövizi, TL’ye dönüştürmesi sırasında banka tarafından düzenlenen belgeye DAB yani döviz alım belgesi denilmektedir. Döviz alım belgesi temin etmek zorunda olan ihracatçılar; yurt dışından getirdikleri dövizleri, döviz alım belgesi tarihindeki “döviz alış kuru” üzerinden TL’ye çevirmek zorundadırlar.
Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 32 Sayılı Karara İlişkin İhracat Bedelleri Hakkında 2018-32/48 No.lu Tebliğ’de Değişiklik Yapılmasına Dair 2019-32/56 No.lu Tebliğ ile 31.12.2019 tarihinden itibaren uygulanmak üzere aşağıda detaylarına yer vereceğimiz bir takım değişiklikler yapılmıştır.
04.09.2018 tarihli ve 30525 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 32 Sayılı Karara İlişkin İhracat Bedelleri Hakkında 2018-32/48 No.lu Tebliğ’e göre İhracat Bedellerinin 180 gün içerisinde yurda getirilmesi uygulamasına geçilmiş ve bu uygulamanın 6 ay ile sınırlandırılmıştır.
6 Aylık süre 2019-32/55 No.lu Tebliğ ile 04.09.2018 tarihinden itibaren 1 yıla çıkarılmıştı. Ancak bu süre 18 ay olarak değiştirilmiştir. Ardından 04.09.2019 tarihi itibariyle ihracat bedellerinin yurda getirilmesi uygulamasındaki süre 04.03.2020 tarihine kadar uzatılmıştır.
31.12.2019 tarihinde yayımlanan 2019-32/56 No.lu Tebliğin 10’uncu maddesi ile tebliğin uygulama süresini düzenleyen madde yürürlükten kaldırılmıştır. Buna göre ikinci bir düzenleme olmaksızın tebliğ hükümlerinin uygulanmasında süre sınırı olmayacak olup ihracat bedellerinin, genel olarak, yapılacak her ihracatı müteakip 180 gün içinde yurda getirilmesi gerekmektedir.
İhracat Bedellerinin Yurda Getirilmesi
Türkiye’de yerleşik kişiler tarafından gerçekleştirilen ihracat işlemlerine ilişkin bedeller, ithalatçının ödenmesini müteakip doğrudan ve gecikmeksizin ihracata aracılık eden bankaya transfer edilir veya getirilir. Bedellerin yurda getirilme süresi fiili ihraç tarihinden itibaren 180 günü geçemez.
İhracat bedellerinin yurda getirilmesi sadece mal ihracı bedellerine ilişkin olup hizmet ihracatı bedellerinin yurda getirilme zorunluluğu bulunmamaktadır.
İhracat işlemlerine ilişkin bedeller aşağıdaki ödeme şekillerinden birine göre yurda getirilebilir.
- a) Akreditifli Ödeme,
- b) Vesaik Mukabili Ödeme,
- c) Mal Mukabili Ödeme,
- d) Kabul Kredili Akreditifli Ödeme,
- e) Kabul Kredili Vesaik Mukabili Ödeme,
- f) Kabul Kredili Mal Mukabili Ödeme,
- g) Peşin Ödeme.
İhracat bedellerinin beyan edilen Türk Lirası veya döviz üzerinden yurda getirilmesi esastır. Ancak, döviz üzerinden yapılacağı beyan edilen ihracat karşılığında farklı bir döviz cinsinin veya Türk parası üzerinden yapılacağı beyan edilen ihracat karşılığında döviz getirilmesi mümkündür. (T.C. Hazine ve Maliye Bakanlığının 31.12.2021 tarihli talimatı ile TCMB İhracat Genelgesi’ne eklenen ve 03.02.2022 tarihinden itibaren yürürlüğe giren Ek 1.madde düzenlemesi uyarınca, Ukrayna ve Rusya’ya gerçekleştirilmiş veya gerçekleştirilecek ihracat işlemleriyle ilgili olarak ihracat bedellerinin döviz cinsinden beyan edilmiş olsa dahi Türk Lirası olarak da kabulü mümkündür.)
İhracat bedelinin yolcu beraberinde efektif olarak yurda getirilmesi halinde gümrük idarelerine beyan edilmesi zorunludur.
Ayrıca belirtilmesi gereken istisna husus ise transit ticarette ve mikro ihracatta, ihracat bedellerinin getirilme zorunluluğu bulunmamaktadır.
Peşin döviz
Peşin döviz karşılığında ihracatın 24 ay içinde gerçekleştirilmesi zorunludur. Dâhilde işleme izin belgesi ve vergi, resim ve harç istisna belgesi kapsamında ihracat, ihracat sayılan satış ve teslimler ile döviz kazandırıcı hizmet ve faaliyetlerle ilgili olarak sağlanan peşin dövizlerin kullanım süresi belgede belirtilen süresi (ek süreler dahil) kadardır.
Tamamı tek seferde iade edilmeyen veya süresi içinde ihracatı gerçekleştirilemeyen peşin dövizler prefinansman hükümlerine tabi olur. Prefinansman hükümlerine tabi hale gelen peşin dövizlerin, ihracat taahhüt sürelerinin ilgili mevzuat hükümleri çerçevesinde uzatılması halinde, alıcının muvafakat etmesi kaydıyla kullanım süreleri de verilen ek süre kadar uzatılmış sayılır. (Prefinansman, ihracat, ihracat sayılan satış ve teslimler ile döviz kazandırıcı faaliyetlerle ilgili mal ve hizmet alımlarının finansmanında kullanılmak üzere, firmaların bizzat kendilerince yurtdışındaki alıcıdan veya uluslararası finans kuruluşlarından döviz ya da efektif olarak sağladıkları ve Türkiye’deki bankalar aracılığıyla kullanabildikleri kredilerdir)
Özelliği olan ihracat
Yurt dışına müteahhit firmalarca yapılacak ihracatın bedelinin 365 gün içinde yurda (Değişik ibare:RG-31/12/2019-30995 5. Mükerrer) getirilmesi zorunludur.
Konsinye yoluyla yapılacak ihracatta bedellerin kesin satışı müteakip; uluslararası fuar, sergi ve haftalara bedelli olarak satılmak üzere gönderilen malların bedellerinin ise gönderildikleri fuar, sergi veya haftanın bitimini müteakip 180 gün içinde yurda getirilmesi zorunludur.
İlgili mevzuat hükümlerine göre yurt dışına geçici ihracı yapılan malların verilen süre veya ek süre içinde yurda getirilmemesi veya bu süreler içerisinde satılması halinde satış bedelinin süre bitiminden veya kesin satış tarihinden itibaren 90 gün içinde yurda getirilmesi zorunludur.
Yürürlükteki ihracat rejimi ve finansal kiralama (leasing) mevzuatı çerçevesinde kredili veya kiralama yoluyla yapılan ihracatta, ihracat bedelinin kredili satış veya kiralama sözleşmesinde belirlenen vade tarihlerini izleyen 90 gün içinde yurda getirilmesi zorunludur.
İhracat işlemlerine ait sözleşmelerde bedellerin tahsili için fiili ihraç tarihinden itibaren 180 günden fazla vade öngörülmesi durumunda, bedellerin vade bitiminden itibaren 90 gün içinde yurda getirilmesi zorunludur.
İhracat işlemlerinde sorumluluk
İhraç edilen malların bedelinin süresinde yurda getirilmesinden ve ihracat hesabının süresinde kapatılmasından ihracatçılar sorumludur.
Alacak hakkının satın alınması suretiyle ticari riskin bankalar veya faktoring şirketlerince üstlenilmesi durumunda, ihracat bedelinin yurda getirilmesi ile ilgili sorumluları belirlemeye Hazine ve Maliye Bakanlığı yetkilidir.
İhracata aracılık eden bankalar ihracat bedellerinin yurda getirilmesini izlemekle yükümlüdür.
Tansit ticarette bedellerin yurda getirilme zorunluluğu bulunmamaktadır.
İhracat bedelinden indirimler
İhracatla ilgili navlun, sigorta primi, komisyon, ardiye, depolama, antrepo, gümrük resmi, harç ve faktoring masrafları ile uluslararası para piyasalarında geçerli faiz oranlarını geçmemek üzere iskonto giderleri gibi masraflar için yapılacak indirimler ile konsinyasyon yoluyla ihraç edilen mallarla ilgili nakil, muhafaza, bakım ve fümügasyon, rafa (maniplasyon), satış ve benzeri masrafların ihracat bedelinden mahsubu bankalarca incelenip sonuçlandırılır.
Ticari teamüllerin gereği olarak satış akdinde veya akreditiflerde ayrıca varış yerinde tartı ve analiz yapılması şartı bulunuyorsa, tartı ve analiz sonucunda tespit edilen vezin noksanlığı veya kalite farkı ile ekspertiz ve tahkim ücretleri ve rafa (maniplasyon) masraflarının (hariçteki gözetme şirketleri ücretleri dahil) mal bedelinden mahsubu bankalarca incelenip sonuçlandırılır.
İhracat bedellerinden mahsuba izin verilen hallerde, ihracat bedelleri süresi içinde yurda getirilmiş sayılır.
Hesap kapatma, ihbar ve ek süre
Ticari amaçla mal ihracında, bedelleri yurda getirilme süresi içinde gelen ihracat ile ilgili hesaplar aracı bankalarca kapatılır.
Bankalarca söz konusu bedellerin yurda getirildiğine dair (İBKB) ihracat bedeli kabul belgesi düzenlenir.
Süresi içinde kapatılmayan ihracat hesapları aracı bankalarca 5 iş günü içinde muamelenin safhalarını belirtecek şekilde yazılı olarak ilgili Vergi Dairesi Başkanlığına veya Vergi Dairesi Müdürlüğüne ihbar edilir.
İlgili Vergi Dairesi Başkanlığınca veya Vergi Dairesi Müdürlüğünce, ihbarı müteakip 10 iş günü içinde ilgililere hesapların kapatılmasını için 90 gün süreli ihtarname gönderilir. Bu süre içinde hesapların kapatılması veya 9’uncu maddede belirtilen mücbir sebep hallerinin ya da haklı durumun belgelenmesi gereklidir.
Mücbir sebeplerin varlığı halinde, mücbir sebebin devamı müddetince altışar aylık dönemler itibariyle ilgili Vergi Dairesi Başkanlığınca veya Vergi Dairesi Müdürlüğünce ek süre verilir.
Mücbir sebep halleri dışında kalan haklı durumların varlığı halinde, hesapların kapatılmasına ilişkin altı aya kadar olan ek süre talepleri, firmaların haklı durumu belirten yazılı beyanına istinaden üçer aylık devreler halinde ilgili Vergi Dairesi Başkanlığınca veya Vergi Dairesi Müdürlüğünce, altı aylık süreden sonraki ek süre talepleri Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından incelenip sonuçlandırılır.
Mücbir sebeplerin varlığı nedeniyle Vergi Dairesi Başkanlığınca veya Vergi Dairesi Müdürlüğünce verilen 24 aylık ek sürenin sonunda mücbir sebebin devamının belgelenmesi halinde açık ihracat hesabının kapatılmasına ilişkin talepler Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından incelenip sonuçlandırılır.
İhracat bedellerinin getirilme zorunluluğundan istisna edilmiş ülkeler
1-Aşağıda sayılan ülkelere yapılan ihracatta bedellerin getirilme zorunluluğu bulunmamaktadır.
Afganistan, Angola, Belarus, Benin, Cibuti, Etiyopya, Fildişi Sahili, Filistin, Gabon, Gana, Gine, İran, Kamerun, Kenya, Kırgızistan, Kuzey Kore, Küba, Liberya, Lübnan, Moldova, Nijerya, Senegal, Somali, Sudan, Suriye, Suudi Arabistan, Tacikistan, Tanzanya, Venezuela
2-Aşağıda sayılan ülkelere yapılan ihracat bedellerinin %50’sinin getirilme zorunluluğu bulunmamaktadır.
Azerbaycan, Cezayir, Fas, Kazakistan, Mısır, Özbekistan, Tunus, Türkmenistan, Ukrayna, Yemen
Muafiyet tanınan ülkelere yapılan ihracat işlemlerinde ihracat bedelinin bankalarca kabulünün ihracatçının yazılı beyanının yanı sıra işlemin niteliğine göre satış sözleşmesi ya da kesin satış faturası (veya proforma fatura) ile GB’nin bir örneği/GB bilgileri ibraz edilmek kaydıyla NBF (nakit beyan formu) aranmaksızın efektif olarak ihracat bedelinin kabulü mümkündür.
İhracat bedelinin yolcu beraberinde efektif olarak yurda getirilmesi halinde gümrük idarelerine beyan edilmesi zorunludur. İhracat bedeli başkası adına getiriliyorsa NBF’nin ilgili kısımlarında bu durum belirtilmeli ve açıklama olarak NBF’de yer almalıdır. NBF’nin düzenlenme tarihinden itibaren 30 gün içinde NBF’nin veya NBF konusu efektif bankaya ibraz edilir.
İhracat Bedellerinin Yurda Getirilmemesi Hallerinde Uygulanacak Ceza
1567 sayılı Türk Parasının Kıymetinin Korunması Hakkında Kanunun ve bu kanuna bağlı genel ve düzenleyici işlemlere aykırı hareket edenler ilgili Kanun (3/1 md) gereğince maktu para cezası ile cezalandırılır. (2022 yılı için maktu cezada alt sınır 14.227 TL, üst sınır 118.566 TL’dir)
Belirlenen süreler içerisinde ihracat bedellerini yurda getirmeyenler yurda getirmekle yükümlü oldukları kıymetlerin rayiç bedelinin %5’i kadar idarî para cezasıyla cezalandırılırlar. İdarî para cezasına ilişkin karar kesinleşinceye kadar bedelleri yurda getirenlere, yukarıda belirtilen tutarlarda idarî para cezası verilir. Ancak, verilecek idarî para cezası yurda getirilmesi gereken paranın yüzde iki buçuğundan fazla olamaz.
Anılan düzenlemelere aykırı hareket edenlere idari para cezasını gerektirmekte olup ceza verme yetkisi cumhuriyet savcısına aittir. Buna göre idarî para cezasına karar vermeye cumhuriyet savcısı yetkilidir.
İhracat bedellerinin yurda getirilmesi uygulamasına muhalefetten haklarında idari para cezası kesilenler idari para cezasına karşı başvuru yolu, Kabahatler Kanunu’nda düzenlenmiştir. Cumhuriyet savcılığı tarafından düzenlenen idari para cezasının iptali istemiyle kararın tebliğinden itibaren 15 gün içinde sulh ceza hakimliğine itiraz edebilirler.
Değerlendirme
İhracat bedellerinin yurda getirilmesi hususu öteden beri netliğe kavuşmamış, konu ile ilgili sürekli genelge ve tebliğler ile konjonktür gereği düzenleme yapılmış ve dönemsel ihtiyaçlara çözüm üretilmeye çalışılmıştır.
Son dönemlerdeki enflasyonist piyasa ve döviz işlemlerindeki yüksek volatilite nedeniyle ortaya çıkan döviz ihtiyacının bir nebze azaltılması ve yurda döviz akışının hızlandırılması için yapılan düzenlemeler ile konu daha fazla önem kazanmıştır.
İhtiyaca binaen yapılan düzenlemelerin oto kontrol süreçleri daha dinamik ve kesintisiz olması nedeniyle, muhatapların bu hususta dikkatli olmasında fayda vardır. Uygulamaya aykırılık durumlarının tespiti ve sonucunda ceza kesilmesi uygulaması diğer mutad vergisel uygulamalar gibi zamanaşımı süreleri beklenmeksizin hızlıca sonuçlandığı gözlemlenmektedir. İhracat bedeli üzerinden %5 ceza oranındaki ceza uygulaması olayın ciddiye alınması için yeterli bir orandır.
Söz konusu ceza uygulamasında karşılaşılan olaylardan hareketle, yabancıya yapılan teslimlerin bir kısmında ödeme nakit olarak tahsil edilmekte olup, tahsilat tutarı ihracat ve gümrük çıkış belgesi söz konusu edilmeksizin bankaya yatırılmaktadır. Muhataplar konu ile ilgili kendilerine yapılan yazılı açıklama ve olayın ispatı yönündeki tebligatları ihmal etmekte, kendilerine savcılık tarafından verilen karar ile kesilen ceza üzerine olayı yargıya yoluna gidebilirler.
Yargıya intikal eden olaylarda, ancak bankaya yatırılan tutar ile ihracat bedelinin aynı olması, defter kayıtlarındaki bankaya yatırılan paranın alıcının cari hesabına işlenmiş olmasın ve belge ve kayıtlar ile ispatlandığı hallerinde, yargı aşamasında cezanın iptali mümkün olabilecektir.
Gümrük çıkış beyannamesine konu tüm yurt dışı satış tutarlarına ait cari kayıtların banka ile sonuçlanması gerekliliği konusundaki dikkat, kısa ve basit bir çözüm olacaktır.
Hüseyin CANPOLAT
Vergi Uzmanı