Genel Olarak

Sermaye şirketlerinin kolaylaştırılmış şekilde birleşmesi, mülga ticaret kanununda bulunmayıp, 6102 s. TTK’nın 155. ve 156. maddeleri ile düzenlenmiştir. İlgili madde metinleri incelendiğinde, 155. madde ile kolaylık sağlanacak şirketlerin taşıması gereken koşullar belirlenmiş, 156. madde ile de bu kolaylıklar tanımlanmıştır. Kolaylaştırılmış birleşmenin uygulama alanının belirtildiği TTK m. 155 gerekçesinde, “bu hükmün kıyas yoluyla şahıs şirketlerine uygulanamayacağı” ve “birleşmenin, alacaklıların haklarının zarara uğraması olasılığı yoksa kolaylaşabileceği” ifade edilmiştir. Kolaylıkların belirtildiği TTK m. 156 gerekçesinde ise; “İBirK’nın (İsviçre Birleştirme Kanunu) 24 üncü maddesinin kaynaklık ettiği bu hükmün kolaylıkları açık bir şekilde belirtilmiştir.” denilerek, sadece bu hükmün kaynağının İsviçre Birleşme Kanunu olduğu bilgisi verilmekle yetinilmiştir.

Kolaylaştırılmış birleşme, normal birleşme usulünde yapılması zorunlu tutulan bazı işlemlerin yapılmamasına, birleşme sözleşmesinde ve birleşme ile ilgili diğer belgelerde yer alması zorunlu bulunan bazı beyanların bulunmamasına kanunen imkân sağlanması olarak tanımlanabilir (Tekinalp, 2013). TTK m. 155 ve m. 156 kapsamında kolaylaştırılmış birleşmelerde, birbirlerine yabancı iki şirketin birleşmesi durumunda azınlık pay sahipleri açısından ortaya çıkabilecek risklerin, TTK m. 155’ te belirlenen koşulları taşıyan şirketlerin birleşmesinde hiç bulunmaması veya çok önemsiz olması olgusu bulunmaktadır (Pulaşlı, 2020). Bu usulde birleşecek şirketler, TTK m. 155’te açıkça ifade edildiği gibi, tam hakimiyet veya neredeyse tam hakimiyet ilişkisi içinde oldukları için, normal birleşmelerde zorunlu tutulan bazı koruyucu hükümler kolaylaştırılmış birleşmelerde gereksizleşmektedir (Altoprak, 2018). Doktrinde Tekinalp ve Pulaşlı bu tür birleşmeleri, şirketler topluluğu içi birleşme olarak tanımlamaktadırlar.

Uygulamada kolaylaşmış usulde birleşmeler genel olarak şirketler topluluğu içinde bulunan ana ortaklığın diğer ortaklıkları devralması biçiminde oluşmaktadır. Şirketler topluluğu içinde bulunan; faaliyetleri durmuş veya borca batık durumdaki yavru ortaklığın kolaylaştırılmış usulde birleştirilmesi, bu usulün tasfiye edilerek sona erdirmekten daha kolay olmasından kaynaklanmaktır (Durna, 2018). Belirtmek gerekir ki; ortaklıklar, kolaylaşmış usulde birleşme olanağına sahip olsalar bile, bu usulü uygulamaya mecbur değillerdir (Narbay, 2017).

TTK m. 156 ile kolaylaştırılmış birleşmede sağlanan kolaylıklar ise;

“Devrolunan sermaye şirketinin oy hakkı veren bütün paylarına sahip olunması hâlinde içeriği daha dar bir birleşme sözleşmesi hazırlanması ile yetinilmesi, birleşme raporu ve inceleme hakkına ilişkin hükümlerin bu olasılıkta uygulanmaması, hatta birleşme sözleşmesinin genel kurulun onayına sunulmasına gerek bulunmamasıdır (TTK m. 156/1).
Devrolunan sermaye şirketinin oy hakkı veren paylarının yüzde doksanına sahip olunması hâlinde ise, yukarıda sayılan istisnalardan azınlık pay sahiplerinin korunması amacıyla inceleme hakkına ilişkin hükümlerin uygulanacağı kabul edilmiştir (TTK m. 156/2).” şeklindedir.

Kolaylaştırılmış birleşmenin geçersizliğini sağlamak amacıyla açılacak dava, ortada bir genel kurul kararı olmadığından, artık yönetim kurulu kararına yönelik olacaktır (Kendigelen, 2016). Bir yeniden yapılandırma işlemi sayılan birleşme işlemleriyle ilgili kararların iptal edilmesini düzenleyen madde TTK m. 192’dir. Bu maddede, yeniden yapılandırma işlemlerinin düzenlenmiş olduğu 134 ila 190’ıncı maddelerin ihlal edilmesi durumunda, ilgili birleşme, bölünme veya tür değiştirme kararına olumlu oy vermemiş ve bunu tutanağa geçirmiş bulunan ortaklar, ilgili kararın TTSG’de ilan edilmesinden itibaren 2 ay içerisinde kararın iptali için dava açabilirler. (Erdem, 2017).

TMK 155/1’e Göre %100 Oranından Oy Hakkına Sahip Olunan Birleşmeler Koşullar

TTK m. 155/1’ de bir şirketin başka bir şirkete ait oy hakkı veren paylarının tamamına sahip olması durumunun (tam hakimiyetin) söz konusu olduğu birleşmelerde kolaylaştırılmış usulden faydalanılabileceği belirtilmiştir. Bu hükme göre;

“Devralan sermaye şirketi devrolunan sermaye şirketinin oy hakkı veren bütün paylarına veya (TTK m. 155/1-a),
Bir şirket ya da bir gerçek kişi veya kanun yahut sözleşme dolayısıyla bağlı bulunan kişi grupları, birleşmeye katılan sermaye şirketlerinin oy hakkı veren tüm paylarına, sahiplerse sermaye şirketleri kolaylaştırılmış düzene göre birleşebilirler (TTK m. 155/1-b).”

İlgili fıkranın “a)” bendinde, ana şirketin yavru şirketi devralması düzenlenmiş olup; “b)” bendinde ise, iki kardeş şirketin birleşmesi durumunda kolaylaştırılmış usulde birleşebilecekleri düzenlenmektedir.

Yapılması Zorunlu İşlem – Birleşme Sözleşmesinde Bulunması Zorunlu Kayıtlar

Birleşme sözleşmesi, TTK m. 145 gereğince yazılı şekilde düzenlenmesi gereken, birleşen şirketlerin taraf olduğu borçlandırıcı bir sözleşmedir. Bu sözleşme, birleşecek olan şirketler arasında birleşme olgusunun tüm planları ve temel ilkelerini içeren ve ayni karakterli olmayan, sadece borçlandırıcı etkisi olan atipik bir sözleşmedir (Pulaşlı, 2020). Birleşme sözleşmesinin düzenlenmesi yönetim kurulunca devredilemeyecek yetkilerden olup TTK m. 375’ te bahsi geçen şirketin üst düzey yönetimi kapsamında değerlendirilmektedir. TTK m. 156/1’de, TTK m. 155/1’deki koşullara taşıyan ve kolaylaştırılmış usulde birleşen şirketlerin, birleşme sözleşmesinde bulundurması gereken kayıtlar belirtilmiştir. Düzenlenecek birleşme sözleşmesinin;

“birleşmeye katılan şirketlerin ticaret unvanlarını, hukuki türlerini, merkezlerini; yeni kuruluş yolu ile birleşme hâlinde, yeni şirketin türünü, ticaret unvanını ve merkezini (TTK m. 146/1-a),
“gerektiği hallerde TTK m. 141’de bahsedilen ayrılma akçesini (TTK m. 146/1-f),”
“devrolunan şirketin işlem ve eylemlerinin devralan şirketin hesabına yapılmış sayılacağı tarihi(TTK m. 146/1-g),”
“yönetim organlarına ve yönetici ortaklara tanınan özel yararları (TTK m.146/1-h),”
“gereğinde sınırsız sorumlu ortakların isimlerini, içermesi zorunludur(TTK m. 146/1-i).

Sağlanan Kolaylıklar

Birleşme Sözleşmesinde Bulunması Zorunlu Olmayan Kayıtlar

TTK m. 156/1’e göre; TTK m. 155/1’de tanımlanmış olan tam hakimiyeti sağlamış şirketlerin birleşmesinde, TTK m. 146’da normal birleşmelerde yapılması zorunlu tutulan birleşme sözleşmesinin özetlenmiş halinin kullanılması yeterli görülmüştür. TTK m. 146’ da sayılan bentlerden “b)”, “c)”, “d)” ve “e)” bentlerinin kolaylaştırılmış usulde hazırlanacak birleşme sözleşmelerinde yer alması zorunlu tutulmayarak, bu usulde birleşecek şirketlere kolaylık sağlanmıştır. Ana şirketin yavru şirketle birleştiği veya iki kardeş şirketin kolaylaştırılmış usulde düzenleyecekleri birleşme sözleşmesinde;

“Şirket paylarının değişim oranını, öngörülmüşse denkleştirme tutarını; devrolunan şirketin ortaklarının, devralan şirketteki paylarına ve haklarına ilişkin açıklamaları(TTK m. 146/1-b),”

“Devralan şirketin, imtiyazlı ve oydan yoksun payların sahipleriyle intifa senedi sahiplerine tanıdığı hakları(TTK m. 146/1-c),”
“Şirket paylarının değiştirilmesinin şeklini(TTK m. 146/1-d),”

“Birleşmeyle iktisap edilen payların, devralan veya yeni kurulan şirketin bilanço kârına hak kazandığı tarihi ve bu isteme ilişkin bütün özellikleri(TTK
146/1-e)”, belirtmeleri zorunlu değildir.

Birleşme Raporu Hazırlama Muafiyeti

TTK m. 147’ye göre; birleşmeye katılan şirketlerin yönetim organları, ayrı ayrı veya birlikte, birleşme hakkında maddede ayrıntılı bir şekilde hangi bilgileri içermesi gerektiği belirtilen bir rapor hazırlarlar. Hazırlanan bu rapor genel kurulda şirket pay sahiplerine sunulur. Bu raporun amacı, birleşen şirketlerin ortaklarına birleşmeyle ilgili ve bu birleşmeyi tanımlayan somut bilgileri vermektir (Pulaşlı, 2020). Birleşme raporu düzenlenmesi ve imzalanması, tıpkı birleşme sözleşmesinde olduğu gibi, TTK m. 375’te sayılan şirketin üst yönetim işlerin sayılır. Bu nedenle, yönetim kurulunun devredilemez yetkileri arasındadır.

TTK m. 156/1’de açıkça ifade edildiği gibi, TTK m. 155/1’deki koşulları sağlayan şirketler, TTK m. 147’de belirtilen birleşme raporunu düzenlemekle yükümlü değillerdir. Birleşme raporu azınlık haklarını korumak adına kanun koyucunun öngördüğü tedbirlerden biri olarak sayılabilir. Tam hakimiyet halindeki kolaylaştırılmış birleşmede bir azınlık olmadığından dolayı, kanun koyucu tarafından kolaylıklar arasında sayılan muafiyetlerden biri olarak, birleşme işlemlerini hızlandırıp kolaylaştırması hedeflenmiştir.

İnceleme Hakkı Sağlama Muafiyeti

Birleşecek ortaklıklarda, ortaklara ilave olarak, menkul değer veya menfaat sahipleri, intifa senedi hamilleri ve diğer ilgililer de bulunabilir. Birleşmeye katılacak ortaklıklar merkezlerinde, şubelerinde ve halka açık anonim şirketlerde SPK’nın öngöreceği yerlerde, genel kurul kararında önceki otuz gün içinde; birleşme sözleşmesini, birleşme raporunu, son üç yıla ait finansal tablolarla yıllık faaliyet raporlarını(gereğinde ara bilançolarını), ilgililerin incelemesine sunmakla yükümlüdürler(TTK m. 149).

TTK m. 149’da düzenlenen inceleme hakkı, tıpkı birleşme raporunda olduğu gibi, yasa koyucunun azınlık haklarını korumak adına yaptığı düzenlemelerden biri olarak kabul edilebilir. TTK m. 155/1’de belirtilen tam hakimiyet halinde bir azınlık olmadığından dolayı inceleme hakkının sağlanması yükümlülüğü ortadan kaldırılarak birleşecek ortaklıklara kolaylık sağlanmıştır.

Birleşme Sözleşmesini Genel Kurul Onayına Sunma Muafiyeti

Normal birleşmelerde, TTK m. 151 gereği olarak, yönetim organı tarafından birleşme sözleşmesinin genel kurul onayına sunulması gerekmektedir. TTK m. 155/1’de koşulları belirtilen tam hakimiyet halinde, oy hakkı veren payların tamamına sahip olunduğundan; TTK m. 151/1’de istenen %75’lik çoğunluğu zaten sağlayacaklarından, genel kurul tarafından birleşme kararının onaylanmaması hayatın olağan akışına aykırı olacaktır. Yasa koyucu bu halde birleşme kararı alınması kaçınılmaz olduğundan, birleşme sözleşmesini formalite işlem olarak genel kurul onayına sunma mecburiyetini ortadan kaldırarak birleşmeyi hızlandırmak için, birleşme sözleşmesini genel kurul onayına sunma zorunluluğunu ortadan kaldırmıştır.

TMK m. 155/2’ye Göre En Az %90 Oranında Oy Hakkına Sahip Olunan Birleşmeler

Koşullar

TTK m. 156/2’ ye göre, TTK m. 155/2’deki koşulları taşıyan sermaye şirketleri kolaylaştırılmış usulde birleşebilirler. Devralan şirketin devrolunan şirkette oy hakkı veren payların en az %90’ına sahip olma şartının koşulduğu TTK m. 155/2’de, tam hakimiyetin olmadığı ama hakimiyetin şüphesiz olduğu ve birleşme kararı alacak nisabın üzerinde olan bir oran belirtilmiştir. Oy hakkı veren paylardaki anlamlı çoğunluğa sahip olunmasına rağmen, azınlık hak sahipleri için;

“Devralan şirkette bu payların denk karşılığı olan paylar verilmesi şirket payları yanında, 141 inci maddeye göre, şirket paylarının gerçek değerinin tam dengi olan nakdî bir karşılık verilmesinin önerilmiş olması ve (TTK m. 155/2-a)”
“Birleşme dolayısıyla ek ödeme borcunun veya herhangi bir kişisel edim yükümlülüğünün yahut kişisel sorumluluğun doğmaması (TTK m. 155/2-b),” halinde bu koşulları sağlayan sermaye ortaklıklarının TTK m. 156/2’deki kolaylıklardan faydalanabileceği hüküm altına alınmıştır.

Yapılması Zorunlu İşlemler

Birleşme Sözleşmesinde Bulunması Zorunlu Olan Kayıtlar

TTK m. 156/2’de, 155 inci maddenin ikinci fıkrasındaki koşulları sağlayan sermaye ortaklıklarının, birleşme sözleşmesinde, sadece, 147 inci maddenin ikinci fıkrasının (a), (b) ve (f) ilâ (i) bentlerinde gösterilmiş bulunan kayıtlara yer verecekleri hükmüne yer verilmiştir. Ancak, kanaatimce; madde metninde yasa koyucu tarafından maddi bir hata yapılarak, 146 ıncı maddenin ikinci fıkrasına atıf yapılmak istenmişten sehven 147 inci madde yazılmıştır. Madde numarası belirtilmeden hemen önce “birleşme sözleşmesi” ifadesi geçmesi ve 147 inci maddede birleşme raporu geçiyor olması ve kanunun orijinal metninde1 yapılan göndermenin birleşme sözleşmesine yapılmış olması bu iddiayı güçlendiren nedenlerdir. Doktrinde ise, Tekinalp (Tekinalp, 2013) sehven yazıldığını kabul etmektedir; Pulaşlı (Pulaşlı, 2020) madde lafzına sadık kalmaktadır.

TTK m. 156/2’de belirtilen kolaylıklara bakıldığında; 156 ıncı maddenin birinci fıkrasında birleşme sözleşmesinde bulunması zorunlu tutulan kayıtlara ek olarak “b)” bendinin eklendiği görülmektedir. Yasa koyucu, devrolunan şirketin oy hakkı veren paylarının tamamına hakimiyetin olmamasından dolayı, azınlık pay sahiplerinin pay oranları ile ilgili değişimlerin birleşme sözleşmesine yazılmasıyla hak kayıplarının önüne geçmeye çalışmıştır. TTK m. 156/2’ye göre kolaylaştırılmış usulde birleşecek ortaklıkların birleşme sözleşmesinin;

“Birleşmeye katılan şirketlerin ticaret unvanlarını, hukuki türlerini, merkezlerini; yeni kuruluş yolu ile birleşme hâlinde, yeni şirketin türünü, ticaret unvanını ve merkezini (TTK m. 146/1-a),
Şirket paylarının değişim oranını, öngörülmüşse denkleştirme tutarını; devrolunan şirketin ortaklarının, devralan şirketteki paylarına ve haklarına ilişkin açıklamaları (TTK m. 146/1-b),
Gereğinde 141 inci madde uyarınca ayrılma akçesini (TTK m. 146/1-f),
Devrolunan şirketin işlem ve eylemlerinin devralan şirketin hesabına yapılmış sayılacağı tarihi (TTK m. 146/1-g),
Yönetim organlarına ve yönetici ortaklara tanınan özel yararları (TTK m. 146/1-h),
Gereğinde sınırsız sorumlu ortakların isimlerini (TTK m. 146/1-i),”
içermesi zorunludur.

İnceleme Hakkı Sağlanması Zorunluluğu

TTK m. 155/2’deki koşulları sağlayan ortaklıklar, tam hakimiyet durumunda inceleme hakkı sağlanmasına gerek olmadığı durumun aksine; devralan şirketin devrolunan şirkette oy hakkı veren paylarının en az %90’ına sahip olduğu durumda azınlık pay sahiplerinin haklarını korumak amacıyla, ticaret siciline yapılan başvurudan

30 gün önce olmak şartıyla pay sahiplerine inceleme hakkı verilmesi zorunluluğu düzenlenmiştir.

Kolaylaştırılmamış birleşme usulünde tanınması gereken inceleme hakkında, pay sahiplerinin öncelikle birleşme raporunu ve birleşme sözleşmesini inceleyecekleri düşünüldüğünde; kolaylaşmış usulde birleşmedeyse birleşme raporu bulunmadığı ve birleşme sözleşmesinin de özetlenmiş halde olduğu göz önüne alındığında; sağlanmaya çalışılan korumanın pek de işlevli olmayacağı düşünülebilir.

Sağlanan Kolaylıklar

Birleşme Raporu Düzenleme Muafiyeti

TTK m. 156/2’ye göre, TTK m. 155/2’deki koşulları sağlayan ortaklıklar, TTK m. 147’de belirtilen birleşme raporunu düzenlemekle yükümlü değillerdir. Birleşme raporu, inceleme hakkı ile bağlantılı olarak değerlendirilebileceği gibi, azınlık haklarını korumak adına kanun koyucunun öngördüğü tedbirlerden biri olarak sayılabilir. Tıpkı tam hakimiyet halindeki kolaylaştırılmış birleşmede olduğu gibi, TTK m. 155/2’deki en az %90’lık hakimiyet halinde de, kanun koyucu tarafından kolaylıklar arasında sayılan muafiyetlerden biri olarak birleşme işlemlerini hızlandırıp kolaylaştırması hedeflenmiştir.

Birleşme Sözleşmesini Genel Kurula Sunma Muafiyeti

Normal birleşmelerde, TTK m. 151 gereği olarak, yönetim organı tarafından birleşme sözleşmesinin genel kurul onayına sunulması gerekmektedir. TTK m. 156/2’ye göre; TTK m. 155/2’de koşulları belirtilen oy hakkı veren payların en az %90’ına sahip olunduğundan; TTK m. 151/1’de aranan %75’lik çoğunluğu zaten sağlayacakları için, genel kurulca birleşme kararının onaylanmaması hayatın olağan akışına aykırı olacaktır. Yasa koyucu bu halde birleşme kararı alınması kaçınılmaz olduğundan, birleşme sözleşmesini formalite işlem olarak genel kurul onayına sunma mecburiyetini ortadan kaldırarak birleşmeyi hızlandırmak için, birleşme sözleşmesini genel kurul onayına sunma zorunluluğunu ortadan kaldırmıştır.

Sonuç

Yasa koyucu, önceki kanun döneminde bulunmayan kolaylaştırılmış birleşmeyi, şirketler topluluğu gibi hakimiyetin tam veya çok yüksek olduğu şirketlerdeki birleşme işlemlerini kolaylaştırmak için, TTK m. 155 ve m. 156 ile düzenlemiştir. Birleşme kararı almak için yeterli nisabtan fazlasını bulundurun bu türden birleşmelerde gereksiz halde bulunan bazı işlemlerin yapılması zorunluluğu ortadan kaldırılarak kolaylık sağlanmaya çalışılmıştır. Madde metnine bakıldığında, iki fıkradan oluştuğu ve beş farklı maddeyle birlikte altı farklı fıkraya gönderme yapıldığı görülmektedir. Kanun koyucunun 156’ıncı maddenin gerekçesinde oldukça açıklayıcı olduğunu savunduğu madde; kanaatimce oldukça karmaşık olmakla birlikte, içerisinde önemli de bir maddi hata bulunmaktadır. Bunun haricinde, doktrinde şirketler topluluğuna hitap ettiği ifade edilen birleşmeleri kolaylaştıran hükümlerin varlığının, birleşecek şirketlere zaman kazandıracağı bir gerçektir.

Stj. Av. Emir AKDERE

Kaynakça

Altoprak, S. (2018). Türk ve Alman Hukuku Karşılaştırmalı Ticaret Şirketlerinde Yapısal Değişiklikler. On İki Levha Yayıncılık.
Durna, E. A. (2018). Şirketlerde Kolaylaştırılmış Birleşme(Yüksek Lisans Tezi). İstanbul: Bahçeşehir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Erdem, H. E. (2017). Türk Ticaret Kanunu ile İlgili Makaleler(2009 2016). On İki Levha Yayıncılık.
Kendigelen, A. (2016). Yeni Türk Ticaret Kanunu: Değişiklikler, Yenilikler ve İlk Tespitler . On İki Levha Yayıncılık.
Narbay, Ş. (2017). Birleşme, Bölünme ve Tür Değiştirme Kararının İptali ve Eksikliklerin Hukuki Sonuçları . On İki Levha Yayıncılık.
Özen Karaca, F. (2020). Halka Kapalı Ortaklıklarda Kolaylaştırılmış Birleşme(Yüksek Lisans Tezi). İstanbul: Bahçeşehir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Pulaşlı, H. (2020). Şirketler Hukuku Genel Esaslar. Adalet Yayınevi.
Tekinalp, Ü. (2013). Sermaye Ortaklıklarının Yeni Hukuku. İstanbul: Vedat Kitapçılık. Yegin, F. (2018). TTK ve Vergi Kanunları Açısından Sermaye Şirketlerinde Birleşme,
Bölünme İşlemleri ve Uygulamalı Örnekler. On İki Levha Yayıncılık.