Bilindiği üzere, Enflasyon düzeltme kavramı 5024 sayılı kanunla 30.12.2003 tarihinde Vergi Usul Kanunu’nun mükerrer 298. maddesinde değişiklik yapılarak ve Kanuna geçici 25’inci madde eklenerek yasalaşmış ve böylece kavram olarak vergilendirme literatürüne girmiştir.
Literatüre girmiş Enflasyon Düzeltmesi Nedir ?
Kanun maddesinde açıklandığı şekli ile 213 Sayılı Vergi Usul Kanunu’nun mükerrer 298’inci maddesinde enflasyon düzeltmesi; “Parasal olmayan kıymetlerin enflasyon düzeltmesinde dikkate alınacak tutarlarının düzeltme katsayısı ile çarpılması suretiyle, malî tablonun ait olduğu tarihteki satın alma gücü cinsinden hesaplanması” şeklinde tanımlanmıştır.
Enflasyon düzeltmesi düzenlemesini içeren kanun maddesine göre; Malî tablolarda yer alan parasal olmayan kıymetlerin enflasyon düzeltmesine tâbi tutulacağı,
Kazançlarını bilanço esasına göre tespit eden gelir ve kurumlar vergisi mükellefleri fiyat endeksindeki artışın, içinde bulunulan dönem dahil son üç hesap döneminde %100’den ve içinde bulunulan hesap döneminde % 10’dan fazla olması halinde malî tablolarını enflasyon düzeltmesine tâbi tutulacağı.
Enflasyon düzeltmesi uygulaması, her iki şartın birlikte gerçekleşmemesi halinde sona ereceği, hüküm altına alınmıştır.
Söz konusu şartlar dahilinde 2003 ve 2004 yıllarında kanun şartları sağlanmış olup söz konusu yıllara ait mali tablolar enflasyon düzeltmesine tabi tutulmuş, ancak 2005 yılının geçici vergi dönemlerinde şartlar oluşmadığından uygulama sona ermiştir.
Bu defa, Vergi Usul Kanunu’nun mükerrer 298/A maddesi hükmü çerçevesinde, 2021 takvim yılı sonu itibariyle enflasyon düzeltmesi koşulları tekamül etmiş ancak, 20.01.2022 tarih ve 7352 sayılı Vergi Usul Kanunu ile Kurumlar Vergisi Kanununda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun, 29.01.2022 tarihli Resmî Gazetede yayımlanmıştır. 7352 SK Geçici 33. madde ile Enflasyon düzeltmesi 31.12.2023 tarihine kadar ertelenmiştir.
7352 ile yapılan düzenlemeye göre;
- 2021 ve 2022 hesap dönemleri mali tabloları enflasyon düzeltmesine tabi tutulmayacak, (Geçici vergi dönemleri dahil)
- 2023 hesap dönemi geçici vergi dönemleri mali tabloları enflasyon düzeltmesine tabi tutulmayacak,
- 31.12.2023 tarihli mali tabloları, enflasyon düzeltmesi koşullarının oluşup oluşmadığına bakılmaksızın enflasyon düzeltmesine tabi tutulacak, enflasyon düzeltmesinden kaynaklanan kâr/zarar farkı geçmiş yıllar kâr/zarar hesabında gösterilecek, bu şekilde tespit edilen geçmiş yıl kârı vergiye tabi tutulmayacak, geçmiş yıl zararı da zarar olarak kurum kazancının tespitinde dikkate alınmayacaktır.
2023 yılı sonu itibari ile Enflasyon düzeltmesi işlemleri, tebliğ taslağında belirlenmiştir. Bu durumda bilanço esasına göre defter tutan şahıs işletmeleri ile tüzel kişi vergi mükelleflerinin bilançolarında yapması zorunlu işlemler şöyle dir;
-Enflasyon düzeltmesi bilanço kalemleri üzerinden yapılacak olup gelir tablosu enflasyon düzeltmesine tabi tutulmayacaktır.
-31.12.2023 mali tablolarında Vergi Usul Kanunu’nun 298. maddesinde belirtildiği üzere parasal olmayan kalemler enflasyon düzeltmesine tabi tutulacaktır.
-Parasal olan kalemler ise enflasyon düzeltmesine tabi tutulmayacaktır.
-Mali tabloda yer alan kıymetlerden hangilerinin parasal olmayan kıymet olduğunun tespit edilmesi,
-Tespit edilmiş parasal olmayan kıymetlerin enflasyon düzeltmesinde dikkate alınacak tutarlarının bulunması,
-Bulunan bu tutarlara ait oldukları düzeltme katsayılarının uygulanması,
-Parasal olmayan kıymetlerin düzeltilmiş değerleriyle, parasal kıymetlerin ise düzeltmeye tabi tutulmaksızın mali tabloda gösterilmesidir.
Parasal Olmayan Kıymetler
- Hisse senetleri,
- Stoklar,
- Stoklarla İlgili Olarak Verilen Avanslar,
- Yıllara Sair İnşaat Giderleri,
- Gelecek Döneme Ait Giderler,
- İştirakler,
- Maddi ve Maddi Olmayan Duran Varlıklar,
- Mal ve Hizmetlerle İlgili Peşin Tahsil Edilen Avanslar,
- Yıllara Sari İnşaat Gelirleri,
- Gelecek Döneme Ait Gelirler,
- Öz kaynak Kalemleri,
Parasal Kıymetler
- Hazır Değerler,
- Menkul Kıymetler,
- Kısa ve Uzun Vadeli Ticari Alacaklar,
- Finansal Borçlar,
- Ticari Borçlar,
- Borç ve Gider Karşılıkları
Kapsam dâhilindeki mükelleflerce;
1) 2023 hesap dönemi sonuna ait bilanço, enflasyon düzeltmesine ilişkin hükümler göz önünde bulundurulmaksızın düzenlenecektir.
2) 2023 hesap dönemi sonuna ait bilanço için geçerli olmak üzere enflasyon düzeltmesi yapılacak ve 2023 hesap dönemine ait vergi matrahı, düzeltme öncesi mali tablolara göre tespit edilen kârlar üzerinden hesaplanacaktır.
3) 2023 hesap dönemi sonunda düzenlenen bilanço her halükarda enflasyon düzeltmesine tabi tutulacaktır.
Bu işlemlerden doğan pasif kalemlere ait enflasyon fark hesapları, herhangi bir suretle başka bir hesaba nakledildiği veya işletmeden çekildiği takdirde, bu işlemlerin yapıldığı dönemlerin kazancı ile ilişkilendirilmeksizin, bu dönemde vergiye tâbi tutulacaktır.
Ancak öz sermaye kalemlerine ait enflasyon farkları düzeltme sonucu oluşan geçmiş yıl zararlarına mahsup edilebilecek veya kurumlar vergisi mükelleflerince sermayeye ilave edilebilecek; bu işlemler kâr dağıtımı sayılmayacaktır.
Enflasyon düzeltmesine tâbi tutulan parasal olmayan kıymetlerin elden çıkarılması halinde, bunlara ilişkin enflasyon düzeltme farkları maliyet olarak dikkate alınacaktır.
Ancak, düzeltme işlemine tabi tutulmuş olan 2023 hesap dönemi sonuna ait bilançoda yer alan parasal olmayan kıymetlerden amortismana tabi olmayan kıymetlerin, düzeltilmiş değerlerinin altında bir bedelle satılması halinde, düzeltme sonrası değerle, düzeltme öncesi değer arasındaki farka isabet eden zarar, gelir veya kurumlar vergisi matrahının tespitinde dikkate alınmayacaktır.
2023 hesap dönemi sonuna ait bilançonun düzeltilmesi sonucu hesaplanan tutarlar, izleyen dönemde enflasyon düzeltmesi yapılıp yapılmayacağına bakılmaksızın, izleyen dönemin başlangıç değerleri olarak dikkate alınacaktır.
Tebliğ taslağına göre özetleyecek olursak;
- Gelir veya Kurumlar Vergisi mükellefi olan ve bilanço esasına göre defter tutan tüm mükelleflerin (kayıtlarını yabancı para cinsinden tutanlar hariç), herhangi bir aktif büyüklüğü, satış cirosu gibi temel işletme büyüklükleri dikkate alınmaksızın Enflasyon düzeltmesi kapsamındadır.
- Mali tablolardan sadece BİLANÇO enflasyon düzeltmesine tabi tutulacaktır.
- Bilançoda da PARASAL OLMAYAN kıymetler enflasyon düzeltmesine tabi tutulacak olup, PARASAL OLAN kıymetler ise enflasyon düzeltmesine tabi tutulamayacaktır.
- 2023 yılı Gelir ve Kurumlar Vergisi beyannameleri, Enflasyon düzeltmesi öncesi bilançolara göre beyan edilecektir. 12.2023 tarihli Bilançonun enflasyon düzeltmesine tabi tutulması ile oluşan enflasyon fark hesaplarının tutarına göre hesaplanacak Kar veya Zarar tutarının vergiye tabi olmayacaktır.
- 2024 yılı geçici vergi dönemleri sonu ve hesap dönemi sonu (31.12.2024) bilançolarının enflasyon düzeltmesine tabi tutulacak ve enflasyon düzeltmesi sonucu oluşan kar veya zararın vergiye tabi kazancın tespitinde dikkate alınacaktır. Diğer bir ifade ile 2024 yılında Enflasyon düzeltmesi sonucu oluşan karlar vergiye tutulacaktır.
- Stok kalemleri için toplulaştırılmış yöntemlerin kullanılmasına imkân verilmesine rağmen duran varlık ve diğer parasal olmayan kıymetler için ise toplulaştırılmış herhangi bir yönteme yer verilmeyecektir.
- Düzeltmeye tabi tutulacak parasal olmayan varlık kalemlerinin maliyetine dahil edilmiş olan faiz, kur farkı gibi finansman maliyeti unsurlarının, enflasyona tekabül eden kısmının (reel olmayan finansman maliyeti olarak ifade edilmekte) düzeltme işlemine tabi tutulamayacak, (sadece stoklar için toplulaştırılmış yöntem seçilmesi hali hariç) ve bu nedenle parasal varlık kaleminin düzeltilmesi sırasında düzeltmeye esas tutardan indirilecektir.
- İşletme hesabı esasında defter tutan mükellefler ile serbest meslek erbaplarının da amortismana tabi iktisadi kıymetlerini enflasyon düzeltmesine tabi tutulmuş değerler üzerinden amortisman ayrılabilecektir.
- Enflasyon düzeltmesine tabi tutulan amortismana tabi iktisadi kıymetlerin enflasyon farklarının bilanço usulünde defter tutan mükellefler için, bu iktisadi kıymetlerin elde çıkarılması halinde maliyet olarak kabul edilecektir, ancak satış sırasında bu farkların zarara yol açamayacaktır. (enflasyon farkları nedeniyle oluşan zararın zarar olarak kabul edilmeyecektir.)
Tebliğ taslağında, bütün detaylara yer verilmiş olmakla birlikte, tebliğin kesinleşmemiş olması karşısında bilgilendirme amaçlı temel esaslara yer vermek durumda kalınmıştır. Tebliğin yürürlüğe girmesine müteakip tüm detayları ayrı yazı konusu olarak ele alınacaktır.
Hüseyin CANPOLAT
Vergi Uzmanı