Hukuk & Danışmanlık Hizmetleri
Yerel ve uluslararası alanda bilgili ve
tecrübeli ekibimizle hizmet sunmaktayız.

Devlet Destekli Köy Bazlı Kuraklık Verim Sigortası

Ana sayfa Devlet Destekli Köy Bazlı Kuraklık Verim Sigortası

Tarım sigortaları Havuzu, ya da bilinen adıyla TARSİM, çiftçilerin tarımsal faaliyet sürecinde olası risk ve hasarlara karşı ürün, hayvan ve emeklerini teminat altına almayı sağlayan bir sigorta türü olarak oluşturulmuştur. Tarım ve hayvancılığın istikrarlı bir şekilde sürdürülebilmesi ve geliştirilebilmesi için tarım sigortaları desteklenmektedir. Bu amaçla yapılan sigorta kapsamına göre poliçelerin ödemesi belirli oranlarda devlet tarafından karşılanmaktadır. TARSİM, tarım sigortası anlaşmalı acenteler aracılığıyla yapılmaktadır. Havuz sistemi işlemlerin tek bir elden ve bir standarda bağlı olarak yapılabilmesini sağladığı gibi güvenilirlik ve süreklilik açısından da önemlidir.

TARSİM, oluşturulduğu tarihten bu yana üreticinin üretime daha fazla katılması ve tarımda istikrarın sağlanması amacıyla birçok sigorta çeşidine yer verildiği görülmektedir. Bunlar, Bitkisel Ürün Sigortası, Sera Sigortası, Hayvan Hayat (Büyükbaş ve Küçükbaş) Sigortası, Kümes Hayvanları Hayat Sigortası, Su Ürünleri Hayat Sigortası, Arıcılık (Arılı Kovan) Sigortası, İlçe Bazlı Kuraklık Verim Sigortası ve Köy Bazlı Kuraklık Verim Sigortası’dır. Bu sigorta türlerine ismen değinmiş olmakla, makalemizin geri kalanında Köy Bazlı Kuraklık Verim Sigortası’nın üstünde durulacaktır.

TARSİM, 5363 sayılı Tarım Sigortaları Kanununa istinaden yapılan Devlet Destekli Köy Bazlı Kuraklık Verim Sigortası ile çiftçinin üretimini teminat altına almıştır. Bu ve bunun gibi sigortaların yaygınlaşması ve üreticinin teşvik edilmesi, bir yandan da karşılaşabileceği risklerden korunmasını sağlamak bir hayli mühim bir meseledir.

Tarım Sigortaları Havuzu, üretici için büyük bir risk oluşturmaya başlayan küresel ısınma ile birlikte son yıllarda hızla artan sıcaklık, sık sık yaşanmaya başlayan kuraklıklar, su seviyelerindeki artış, nüfusun git gide artması fakat kaynakların sınırlı olması, önüne geçilemeyen doğal afetler ve bu gibi diğer bir takım risklerden korunması amacıyla Devlet Destekli Köy Bazlı Kuraklık Verim Sigortası’nı oluşturmuştur.

Bu sigorta ile kuraklık, don, sıcak rüzgâr ve sıcak hava dalgası, aşırı nem, aşırı yağış ile dolu paketi (dolu, fırtına, hortum, yangın, heyelan, sel ve su baskını, deprem) dışındaki risklerin ürünlerde neden olduğu verim kaybı teminat kapsamına alınmaktadır. Ayrıca, bu sigortanın neticesi olarak, üretici bu riskleri göze almak zorunda olmayacak ve üretim devlet güvencesi altında olacaktır.

Devlet Destekli Köy Bazlı Kuraklık Verim Sigortası’nın genel şartları, konusu, teminat altına aldığı ve almadığı riskler, bu teminat kapsamındaki ürünler, sigorta bedeli, tazminatın nasıl hesaplandığı ve buna yönelik tanımlar aşağıda detaylı olarak açıklanacaktır.

Teminat Altına Alınan Ürünler

Bu sigorta ile TARSİM, kuru tarım alanlarında üretimi yapılan buğday, arpa, çavdar, yulaf, tritikale (buğday ve çavdar kırması), nohut, kırmızı ve yeşil mercimek ürünleri ile bu ürünlerin sertifikalı tohumluk ürünlerini kapsamaktadır. Bu ürünlerin köy genelinde doğrudan neden olacağı verim kaybı, Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) ve Tarım Sigortaları Havuzu veriler esas alınarak tespit edilen köyün eşik verim değerine kadar teminat altına alınır. Sigortalının poliçede belirtilen parseline özgü verim kayıp talepleri dikkate alınmayacaktır.

Kuru tarım alanlarında üretimi yapılan buğday, arpa, çavdar, yulaf, tritikale (buğday ve çavdar kırması), nohut, kırmızı ve yeşil mercimek ürünleri ile bu ürünlerin sertifikalı tohumluk ürünleri teminat kapsamındadır. Bu saymış olduğumuz ürünlerin sap kısmı isteğe bağlı olarak teminat kapsamına alınacaktır.

Tazminat Hesaplanırken Dikkat Edilecek Hususlar

Hangi ürünlerin, hangi risk türlerinin teminat altına alındığı kadar tazminat konusu da üreticinin zihninde bir soru işareti olarak yer almakta ve söz konusu mevzuat hükümlerinde tazminatın nasıl hesaplanacağı bir hayli karışık görünmektedir.

Tazminat hesabında, köyün gerçekleşen verim ortalaması ile köyün eşik verim değeri arasındaki fark temel alınır. Köyün Ortalama Verimi, yukarıda da ifade ettiğimiz üzere Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) ve Tarım Sigortaları Havuzu verileri esas alınarak tespit edilen verimi ifade eder. Köyün Eşik Verim Değeri ise köyün ortalama veriminin %70’i alınarak belirlenir.

Köyün Gerçekleşen Verim Ortalaması, hangi yıl için başvuruluyorsa o yılın hasat döneminde, TARSİM eksperleri tarafından köyün referans parsellerinde belirlenen verimlerin ortalamasıdır. Tazminat ödemesinde de bu ortalama esas alınır. Ürün Birim Fiyatı da ilgili yılda teminat kapsamındaki ürünlerin 1 kilogramı için belirtilen fiyatı ifade eder.

Ayrıca, ilgili yıl için köyün gerçekleşen verim ortalamasının köyün eşik verim değerini altında kalması durumunda köyde bulunan tüm sigortalı üreticiler tazminat almaya hak kazanacaktır. Aksi durumda ise, köyün gerçekleşen verim ortalamasının, köyün eşik verim değerine eşit veya üzerinde olması durumunda ise köyde bulunan sigortalı üreticilere herhangi bir tazminat ödemesi yapılmayacaktır.

Bu sigortayı yaptıran bir üreticinin aynı parseli için Devlet Destekli Bitkisel Ürün Sigortası yaptırmış olması durumunda ise, her iki poliçe kıyaslanıp ödenecek olan tazminat tutarı sigorta bedeli yüksek olan poliçe ile sınırlı olacaktır.

Tazminat Tutarı (TL/Da)=(Eşik Verim-Gerçekleşen Köy Verimi) x Ürün Fiyat x Birim Alan

Bu formülün daha iyi anlaşılabilmesi için tasavvur edici bir örnekle açıklamak faydalı olacaktır. Örneğin, Devlet Destekli Köy Bazlı Kuraklık Verim Sigortası kapsamında teminat altına alınmış bir arazide buğday ekilmiş olduğunu varsayalım. Sigorta şirketi tarafından üreticiye bir nüshası verilen poliçelerde de görüleceği üzere, örnek tazminat hesabı da mevcuttur. Bu hesaplamada kullanılan tabloda verilen değerlere göre, şu şekilde olacaktır. Ürün birim fiyatı (kg) 1,9 TL, ekili alan (dekar) 12,000, köy ortalama verimi (kg/da) 310’dur. Köy eşik verim değeri (kg/da) 217, gerçekleşen köy verimi 62 ise fark 155 ve bundan mütevelli ödenmesi gereken tazminat 4594,2 TL olacaktır.

Ayrıca, Sigorta bedeli ise, köyün ortalama verimi ile ürün birim fiyatı ve sigorta poliçesinde belirtilen kayıtlı ekili alanın çarpımı sonucu elde edilmektedir.

Ayrıca, TARSİM’in kendi internet sayfasında da yayınlamış olduğu habere göre, “2017 yılında ilçe bazlı kuraklık verim sigortası olarak başlanan uygulamada, üreticinin 24,1 milyon TL prim ödemesine karşılık 24,5 milyon TL hasar ödemesi gerçekleştirilmiştir. 2021 yılından itibaren köy bazlı uygulanmaya başlanan kuraklık verim sigortası, üreticilerimiz tarafından büyük bir ilgiyle ve memnuniyetle karşılanmış ve bu doğrultuda, poliçe sayısı bir önceki yıla göre yüzde 228 oranında artarak 25.582’den 83.805 adede; sigortalı alan ise yüzde 309 oranında artarak 371.874’den 1.520.310 dekara yükselmiştir.”

Teminat Altına Alınmayan Riskler

Aşağıda bahsedeceğimiz haller nedeniyle meydana gelecek olan zararlar, bu sigorta teminatının kapsamı dışında kalacaktır.

  1. Sigorta ettirenin/sigortalının veya fiillerinden sorumlu olduğu kişilerin kastından veya ağır kusurundan kaynaklanan hasarlar ve kayıplar,
  2. Herhangi bir nükleer yakıttan veya nükleer yakıtın yanması sonucu, nükleer atıklardan veya bunlara atfedilen sebeplerden kaynaklanan radyasyon veya radyoaktivite bulaşmalarının ya da bunların gerektirdiği askeri ve inzibati tedbirlerin sebep olduğu hasar ve kayıplar (Bu bentte geçen yanma deyimi kendi kendini idame ettiren herhangi bir nükleer ayrışım olayını da kapsar),
  3. Kamu otoritesi tarafından, sigorta konusu yer ve ürünler üzerinde yapılacak tasarruflar sebebiyle, meydana gelen bütün hasar ve kayıplar,
  4. Grev, lokavt, kargaşa ve halk hareketleri ve kötü niyetli hareketler ve bunların gerektirdiği askeri ve inzibatı hareketlerin sebep olduğu tüm hasarlar,
  5. Savaş, her türlü savaş olayları, istila, yabancı düşman hareketleri, savaş ilan edilmiş olsun olmasın çarpışma, iç savaş, ihtilal, isyan, ayaklanma ve bunların gerektirdiği inzibati ve askeri hareketler nedeniyle, meydana gelen bütün zararlar,
  6. Biyolojik ve/veya kimyasal kirlenme, bulaşma veya zehirlenmeler nedeniyle oluşacak zararlar dâhil olmak üzere, 3713 sayılı Terörle Mücadele Kanunu’nda belirtilen terör eylemleri ve bu 3 eylemlerden doğan sabotaj ile bunları önlemek ve etkilerini azaltmak amacıyla, yetkili organlar tarafından yapılan müdahaleler sonucunda meydana gelen zararlar, f) Ürünlerin kalitesinde meydana gelen zararlar,
  7. Teminat kapsamına giren hallerden kaynaklanmayan; su deposu, gölet ve baraj kapaklarının açılması veya patlaması/patlatılması sonucunda ürünlerde meydana gelen zararlar,
  8. Teminat kapsamındaki bir risk gerçekleşsin ya da gerçekleşmesin üründe kültürel işlemlerin eksikliği nedeniyle meydana gelen verim kaybı,
  9. Yabancı ot, hastalık ve zararlılar ile yabani hayvanların neden olduğu kayıplar,
  10. Teminat kapsamındaki riskin gerçekleşmesine bağlı olarak, sigortalının hasar sonrası gerekli bakım ve yetiştirme koşullarını yerine getirmemiş olması nedeni ile ortaya çıkan dolaylı zararlar,
  11. Dolu paketi kapsamındaki riskler (dolu, fırtına, hortum, yangın, deprem, heyelan, sel ve su baskını) nedeni ile meydana gelen zararlar

Yetkili ve Görevli Mahkeme

Devlet Destekli Köy Bazlı Kuraklık Verim Sigortası kapsamında mağdur olan üreticilerin sigortacıya yaptıkları başvuru neticesiz kalırsa izleyecekleri yok özetle şu şekildedir:  başvuracağı hukuki süreci kısaca özetlemek gerekirse, si öncelikle ticari uyuşmazlıkları konu alan Arabuluculuk Kanunu 4 üncü maddesinde ve diğer kanunlarda belirtilen ticari davalardan, konusu bir miktar paranın ödenmesi olan alacak ve tazminat talepleri hakkında dava açılmadan önce arabulucuya başvurulmuş olması dava şartıdır. Görüldüğü üzere, dava şartı denilmek suretiyle bir davanın esastan incelenebilmesi için var olması gereken koşullar ifade edilmiştir. Öyle ki, arabuluculuğa başvurulmadan açılması halinde dava şartı yokluğu sebebiyle dava, usulden reddedilecektir.

Ayrıca bilindiği üzere, sigorta sözleşmesinden kaynaklanan uyuşmazlıklarla ilgili olarak Sigorta Tahkim Komisyonuna başvurulabilir. 684 sayılı Sigortacılık Kanunu’nun 30’uncu maddesinin on ikinci fıkrasında belirtilen tutara kadar olan kararlar her iki taraf için de kesin olacaktır. Ancak değindiğimiz üzere bu yol ihtiyari olup, zorunlu arabuluculuk gibi dava şartı olarak öngörülmemiştir.

Görevli mahkeme Asliye Ticaret Mahkemesidir. Yetkili mahkeme ise,  Devlet Destekli Köy Bazlı Kuraklık Verim Sigortası Genel Şartlar 9. Madde 2. Fıkrasında şu şekilde hüküm altına alınmıştır. “Sigorta sözleşmesinden doğan anlaşmazlıklar nedeniyle, ilgili taraflar aleyhine açılacak davalarda, yetkili mahkeme; Tarım Sigortaları Havuzu merkezinin veya sigorta şirketi/acentesinin ikametgâhının  veya rizikonun gerçekleştiği yerin bulunduğu il merkezinde; Tarım Sigortaları Havuzu ya da sigorta şirketi/acente tarafından açılacak davalarda ise, davalının ikametgâhının bulunduğu yerin il merkezindeki ticaret davalarına bakmakla görevli mahkemedir.”

Daha önce de değindiğimiz üzere, primler tarım sigortası anlaşmalı acenteler aracılığıyla alınıyor olsa da, husumetin yönelmesi gereken taraf TARSİM olacaktır.

SONUÇ

Tarımsal üretimin birtakım riskler sonucu hızla düşmesi ve artan nüfusa yetmemesi gittikçe küresel bir problem halini almaktadır. Üstelik son yıllarda hayatımıza giren ve artık beraber yaşamayı öğrendiğimiz Covid-19 ile bu pandemi sürecinde ekonomideki düzensiz dalgalanmalar üreticiyi çok yıpratmıştır. Bu yıpranma dolaylı olarak tüketicileri ve toplumun tamamını etkilemektedir. Bu konuda Tarım Sigortaları Havuzunun, üreticiyi desteklemesi, sigorta yapmaya, üretime teşvik etmesi ve bu tazminatla üreticinin yoksun kaldığı verimin bir nebze de olsa giderilmeye çalışılması umut verici bir husustur. Bu tür devlet destekli sigortaların artmasını ve üreticinin haklarını öğrenmesini temenni etmekteyiz.

Stj. Av. Evin Şeyma Çakan

Kaynakça

  1. Devlet Destekli Köy Bazlı Kuraklık Verim Sigortası Genel Şartlar – 2021
  2. Uğur, S. (2010). Türkiye’de Tarım Sigortaları ve TARSİM. Yüksek Lisans Tezi. Karadeniz Üniversitesi. Sosyal Bilimler Enstitüsü.
  3. Özgür Akpınar, Bahar Dikme (2020) Tarım Sigortaları Havuzu’nun Teknik Gelir Gider Faaliyetlerinin Oran Analizi ile Değerlendirilmesi, Iğdır Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi